4857 Sayılı İş Kanunun 41.maddesinde fazla çalışmanın hangi şartlara bağlandığına değinilmiştir. Buna göre Ülkenin genel yararları, işin niteliği veya üretimin arttırılması gibi nedenlerle işverenin işçi eliyle fazla çalışma yaptırması mümkündür Maddenin devamında ancak işçinin rızası olmadıkça fazla çalışma yaptırılamayacağı hükme bağlanmıştır.
Diğer yandan Fazla Çalışma Yönetmeliğine göre işçinin onayının her yılbaşında yazılı olarak alınması ve işçinin özlük dosyasında saklanması bir zorunluluktur. Çalışmakta olan işçiden daha önce yazılı onay alınmış olsa dahi, her yıl yeniden onay almayan işveren, işçiyi fazla çalışma yapmaya zorlayamayacaktır. Her yıl fazla çalışma onayı alınmamış olan bir işçinin fazla çalışmayı kabul etmemesi üzerine, iş sözleşmesinin işverence feshinin geçerli nedeni oluşturmadığı, Yargıtay tarafından kabul edilmiştir.
FAZLA ÇALIŞMADA BORÇLAR KANUNUNUN İLGİLİ MADDESİ?
Borçlar Kanunun 329. maddesine göre işçinin fazla çalışmadan çekinme hakkı vardır İşçinin onay alınmadan fazla çalışma yapmasının istendiği veya onay alındığı halde belirlenen an için fazla çalışma yapmasının istenmesinin iyi niyet kuralları ile bağdaşmadığı durumlarda, işçinin bu çalışmayı yapmaktan çekinme hakkından bahsedile bilinir. Ancak bu durumun işçiye doğrudan haklı fesih imkânı tanıdığını söylemek zordur. İşçinin haklı feshinin düzenlendiği 4857 sayılı İş Kanununun 24. maddesinde böyle bir nedene yer verilmemiştir. Yine de işverenin yasal olmayan fazla çalışma konusunda işçiyi sürekli şekilde zorlaması ve bu durumun işçiyi ciddi şekilde olumsuz etkilemesi halinde, anılan yasanın 24 f fıkrasında yer alan "yahut çalışma koşulları uygulanmazsa" hükmü uyarınca işçinin haklı feshinden söz etmek mümkün olabilir.
Fazla çalışma yaptırabilme olanağı tanıyan haller geniş kapsamlı değerlendirilmektedir. Bu bağlamda değerlendirmede bulunursak 41.madde hükmünde "gibi nedenlerle" ibaresi kapsamın genişliğini ifade etmektedir.
FAZLA ÇALIŞMA YAPACAK İLGİLİNİN ONAYI NEDİR?
Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırmak için ilgili işçinin yazılı onayının alınması gerekir. Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma için bu onay aranmaz.
Fazla çalışma ihtiyacı olan işverence bu onay her yılbaşında işçilerden yazılı olarak alınır ve işçi özlük dosyasında saklanır.
FAZLA ÇALIŞMANIN SONUÇLARI NEDİR?
Fazla çalışma saat ücreti, işveren tarafından işçiye normal çalışma birim saat ücretinin yüzde elli fazlasıyla ödenir (m.41/2). İşçiye fazla çalışma yaptığı saatler için normal çalışma ücreti ödenmiş se, işçi kısmi ödeme almış kabul edilerek bu halde sadece kalan yüzde elli zamlı kısmı ödenir. Kanunda öngörülen bedel, nispi emredici bir nitelik taşır. Tarafların bunun altında bir oran belirlemeleri mümkün değildir.
Diğer taraftan fazla sürelerle çalışma kavramına da değinmek gerekmektedir. İşçinin normal çalışma ücretinin sözleşmelerle haftalık 45 saatin altında belirlenmesi halinde, işçinin bu süreden fazla, ancak 45 saate kadar olan çalışmaları, fazla sürelerle çalışma olarak
adlandırılabilir. Bu şekilde fazla saatlerde çalışma halinde normal çalışma saat ücreti yüzde yirmi beş yükseltilerek ödenir.
FAZLA ÇALIŞMANIN SERBEST ZAMANA ÇEVİRME NEDİR?
İş Kanunu 41.maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre kanun, işçiye isterse ücreti yerine serbest zaman kullanma hakkı tanımıştır. Bu süre, fazla çalışma için her saat karşılığı 1 saat 30 dakika, fazla süreli çalışmada ise 1 saat 15 dakika olarak belirlenmiştir. Bu sürelerin
sözleşmelerle attırılması mümkündür. Bu hakkın kullanımı tamamen işçinin iradesine bırakılmıştır. İşçi isterse emeğinin karşılığını ücret olarak alacak, dilerse serbest zaman olarak kullanacaktır. Fazla Çalışma Yönetmeliğinin 6.maddesinde, fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçinin işverene yazılı olarak başvurması halinde zamlı ücret yerine serbest zaman kullanılmasının mümkün olduğu açıklanmıştır. İşçi kendisine kanunun tanıdığı bu hakkı altı ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır. İşçi hak ettiği serbest zamanı altı ay içinde kullanacaktır. Altı aylık sürenin başlangıcı fazla çalışmanın bittiği veya denkleştirme uygulanan hallerde denkleştirme döneminin sona erdiği tarihtir.
FAZLA ÇALIŞMANIN BELGELENMESİ NEDİR?
İşveren, fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırdığı işçilerin bu çalışma saatlerini gösteren bir belge düzenlemek, imzalı bir nüshasını işçinin özlük dosyasında saklamak zorundadır. İşçilerin işlemiş olan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma ücretleri normal çalışmalarına ait ücretlerle birlikte, 4857 sayılı İş Kanunu'nun 32 ve 34 üncü maddeleri uyarınca ödenir. Bu ödemeler, ücret bordrolarında ve İş Kanununun 37. maddesi uyarınca işçiye verilmesi gereken ücret hesap pusulalarında açıkça gösterilir.
Sağlıkla kalın…