Kanunlarımızda Fazla mesai veya fazla çalışma, bir işyerinde haftalık çalışma süresinin üzerine çıkan her çalışma süresi fazla mesai ya da fazla çalışma olarak tanımlanır. Haftalık çalışma süresi en fazla 45 saat olabilir. Fakat iş sözleşmesinde 45 saatin altında bir süre belirlenmişse, fazla mesainin oluşması için haftalık çalışma süresinin bilinmesi gerekir.
Soru: Fazla Mesai Kuralları
Cevap: Fazla mesainin hesaplanmasından önce fazla mesai kurallarına kısaca bir göz atmak gerekir Fazla süreli çalışma: Sözleşmesinde haftalık çalışma süreniz 45 saatten az tanımlanmışsa, belirlenen haftalık çalışma sürenizi aşan ve 45 saate kadar olan çalışmalar "fazla süreli çalışma" olarak tanımlanır. Fazla çalışma: Fazla çalışma ise İş Kanunu'nda belirlenen 45 saatlik haftalık çalışma süresini aşan çalışmalardır.Fazla çalışma süresi veya fazla mesai haftalık 11 saati geçemez.
Soru: Fazla Mesai İspatı
Cevap: Bir iddiada bulunuluyorsa, bu iddiayı ispat etmek iddiada bulunan kişinin yükümlülüğündedir. İddiasını ispatlayamazsa, karşı tarafın aksini ispat etmesine gerek yoktur. İspat edilmemiş sayılır. Daha basit ifadeyle fazla mesai yapıp, ücretini alamadığını iddia eden bir işçi bunu ispat etmek zorundadır. Fazla mesainin ispat edilmesi genel hükümlere tabidir.Fazla çalışmanın ispatı için işyeri kayıtları, işyerine giriş çıkışı gösteren belgeler, işyeri içerisindeki yazışmalar delil sayılabilir Fakat, fazla çalışmanın bu delillerle kanıtlanamaması durumunda tanık ile sonuca gidilmesi gerekir.Yukarıda yapılan açıklamalar ışığında fazla çalışma yani Fazla Mesai yapıldığı ve ücretinin ödenmediği nin ispatı hususunda genel bir değerlendirme yapıldığında tanık beyanları, işyeri kayıtları, işyerine giriş çıkışı gösteren belgeler, işyeri iç yazışmaları, bordro, puantaj kaydı ve günlük devam çizelgeleri gibi her türlü delille ispatlanabilir.
Soru: Fazla Çalışması Yasak Olan Kişiler
Cevap: Öncelikli olarak fazla mesai yapmak istemeyen, bunun için iş sözleşmesinde ya da dilekçesinde onay vermemiş işçilere fazla mesai yaptırılamaz. Fazla çalışma yapma konusunda işçinin onayının alınması zorunludur. Yıl içinde yapılacak fazla çalışma saatle sınırlandırılmıştır. Bir yılda 270 saatten fazla, fazla mesai yapılamaz.
18 yaşını doldurmamış işçiler
Gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler
Kısmi süreli çalışan işçiler
Sağlığının elvermediğini belgeleyen işçiler
4857 sayılı kanununun 32/8 Maddesinde vurgulanan, işçi ücretinin beş yıllık özel bir zamanaşımına tabi olduğu belirtilmiştir. Bunun yanında tazminat niteliğinde olmayan ücret niteliği ağır basan işçilik alacakları Borçlar Kanunun 147.Maddesine göre de beş yıllık zamanaşımına tabidir.
Soru: Fazla Mesai Nasıl Hesaplanır
Cevap: Fazla mesai ya da fazla çalışma için haftalık 45 saati aşan çalışmalarda, çalışana her fazladan saat için saatlik ücretinin %50 zamlı hali ödenir. Örnek vermek gerekirse geçmiş yıllarda asgari ücretli çalışan biri Diyelim ki 2.558,40 TL maaş almaktadır. Haftalık çalışma saati 45, aylık ise 225'tir. Bu çalışanın saatlik ücreti 11,37 TL'dir. Bu çalışan bir hafta 50 saat çalıştı ise 45 saati 5 saat aştığı için; (11,37 x 1,5) x 5 = 85,12 TL fazla mesai ücreti alması gerekir.
Soru: Fazla Mesai Fazla Çalışma Fazla Mesai İspatı
Cevap: Hukukumuzda fazla mesai yani fazla çalışmayı taraflardan hangisinin ispat etmesi gerektiğine dair açık bir hüküm bulunmamakla beraber, genel olarak ispatla ilgili iki tane hukuki dayanak bulunmaktadır. Öncelikle 4721 Sayılı Türk Medeni Kanununun 6. maddesine göre "Kanunda aksine bir hüküm bulunmadıkça, taraflardan her biri, hakkını dayandırdığı olguların varlığını ispatla yükümlüdür.
Bu hüküm gereği, bir işçi fazla çalışma yaptığını ve ücretini alamadığı iddiasını ispat etmesi gerekmektedir. 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu m.190/1'e göre "İspat yükü, kanunda özel bir düzenleme bulunmadıkça, iddia edilen vakıaya bağlanan hukuki sonuçtan kendi lehine hak çıkaran tarafa aittir." Karşı ispat düzenlemesi aynı kanunun 191. maddesinde "Diğer taraf, ispat yükünü taşıyan tarafın iddiasının doğru olmadığı hakkında delil sunabilir. Karşı ispat faaliyeti için delil sunan taraf, ispat yükünü üzerine almış sayılmaz." hükmü yer almaktadır. Bu iki kanundaki düzenlemeler ışığında fazla çalışmanın ispatı işçi tarafından yapılması gerektiği anlaşılmaktadır.
Fazla çalışma diğer adıyla fazla mesai yaptığını iddia eden işçinin bunu ispatla yükümlü olduğunu söylemiştik. Buna karşılık işveren ise fazla çalışma ücretinin ödendiğini ispat etmesi gerekmektedir. Fazla çalışma bir fiil olması nedeniyle tanıkla ispatı mümkündür. Ücret ödeme işleminin hukuki bir işlem olması hasebiyle tanıkla ispat edilemez, işveren bunu belge ile ispat etmesi gerekmektedir. İşverenin işçi karşısındaki konumunun baskılayıcı olması, istediği belgeyi düzenleme, zaman zaman işçiye istemediği belgeyi imzalatma gibi durumlar iş hayatımızda karşılaşılabilmekte, bu bağlamda iş hukukumuzda ispatla ilgili usul kuralları gerçeğe ulaşma adına esnetilmesi gerektiği kanaatinin ve iş yargılamasında tanıkla ispatın ön plana çıktığı görülmektedir. Gerçeğe ulaşmak için elbette tanık beyanları yeterli görülmemeli, diğer delillerle birlikte değerlendirmenin yapılması gerektiği de açıktır. Bu konudaki önemli deliller işyerinde tutulan puantaj kayıtları, nöbet çizelgeleri, kart basma sistemleri olabilir. Nitekim Yargıtay emsal kararlarında "fazla çalışmanın ispatı konusunda işyeri kayıtları, özellikle işyerine giriş çıkışı gösteren belgeler, işyeri iç yazışmaları, delil niteliğindedir. Ancak fazla çalışmanın bu tür yazılı belgelerle ispatlanamaması durumunda tarafların dinletmiş oldukları şahit beyanları ile sonuca gidilmesi gerektiği" hususlarına vurgu yapmaktadır.
Soru: İşçinin Fazla Çalışması(Mesaisi) Halinde Alacaklarının Durum
Cevap: Kelime kökeni Arapça olan ikrar; onama,açıkça söyleme, kabul, tasdik anlamlarına gelmektedir. Bir işyerinde çalışanların haftalık çalışma süresini aşan çalışmalar yapmaları anlamına gelen fazla mesai normal mesaisi için bir ücret alan işçiye, fazla mesaisi için de ayrıca bir ücret alabilme hakkını sağlamaktadır. İşçi ve işveren iş sözleşmesi yaparken ortak bir ücrette karar kılarlar. Kişinin normal çalışmasının karşılığı olacak olan bu ücret, İş Kanununda belirtilmiş olan haftalık maksimum çalışma süresine kadar olan çalışmaların karşılığı olacaktır.
İş Kanunu'na göre bir işyerinde haftalık çalışma süresi, en fazla 45 saat olarak belirlenebilir. Dolayısıyla "asıl ücret" ya da "çıplak ücret" dediğimiz sadece çalışma karşılığı alınan ücret, en fazla 45 saatlik çalışmayı kapsamaktadır. 45 saati aşan çalışmalar, "fazla çalışma(mesai)" olmaktadır. Bu fazladan çalışma için de, işçiye ayrıca bir ücret hesaplanıp ödenecektir. Kanunda yer alan bir diğer terim "fazla sürelerle çalışma" ise, iş yerinde belirlenmiş haftalık çalışma süresi kanuni sınırın altında olması durumunda kanuni sınıra kadar yapılan çalışmaları ifade etmektedir.
Örneğin yasal olarak maksimum çalışma süresi 45 saat ken, A şirketinde çalışma süresi haftalık 40 saat belirlenmişse, haftalık 45 saate kadar yapılmış fazladan çalışmalar "fazla sürelerle çalışma" olarak adlandırılacaktır. Eğer fazladan çalışma ilgili hafta için 45 saati de aşmışsa, 45 saati aşan kısım "fazla çalışma" olarak adlandırılacaktır. Eğer işçi fazla çalıştığını iddia ediyor ise, fazla bu iddiasını ispatla yükümlüdür. İşçi fazla çalışma iddiasını yazılı belgelerle ispat edebileceği gibi yazılı belge olmaması durumunda da iddiasını tanık beyanlarıyla da destekleyerek ispat edebilir.
Dinlenecek olan tanıkların tarafsız olmaları esastır. Örneğin; dinlenen tanıkların da aynı davalıya karşı davalarının olması, davacı ile menfaat birliği içinde olması ya da davalı işverenle araların da husumet bulunması v.b durumlarda söz konusu tanıkların beyanlarına tam olarak itibar edilemeyecektir. Yine tanıkların davacıyla aynı dönemde çalışmış ve çalışma şartlarını bilen kişiler olması gerekir.
Normal haftalık çalışma süresi 45 saattir. Ancak, işçi ile işveren arasında normal çalışma süresinin daha az olabileceği, yani 45 saatten daha az çalışma süresi de kararlaştırılabilecektir. Örneğin, normal çalışma süresi 40 saat kararlaştırılmışsa 40 ile 45 saat arasında geçen süre olan 5 saat, fazla çalışma süresi olarak kabul edilir. Bu durumda haftalık 45 saat aşılmamış olsa dahi 40 saatin üzerindeki fazla sürelerle çalışma, saat ücretinin %25 fazlasıyla ödenir.
Günlük çalışma süresi, 11 saattir. 11 saati aşan çalışmalar, haftalık 45 saati aşmasa dahi, gün bazında ele alındığı için fazla çalışma sayılacaktır. Bunun yanında işçilerin gece çalışmaları günde 7,5 saati geçemez. Gece çalışmalarında haftalık 45 saat olan yasal çalışma sınırı aşılmamış olsa da günde 7,5 saati aşan gece çalışmaları için fazla çalışma ücreti ödenir ve daha önceki yazılarımızda değinmemize rağmen tekrardan sorulara cevaben der sağlıklı nice çalışmalar dilerim esen kalın...
